مرکز بهداشت شهرستان قم

هوا اقيانوسي است كه ما در آن تنفس مي‌كنيم. 99.9درصد هوا از نيتروژن، اكسيژن، بخار آب، و گازهاي بي‌اثر تشكيل شده است. فعاليتهاي انساني مي‌تواند موادي را وارد هوا كند كه‪ بعضي از آنها مي‌تواند مشكلاتي را براي انسانها، گياهان و حيوانات بوجود آورد‬
چندين نوع آلودگي هوا وجود دارد كه آثار گوناگوني برجا مي‌گذارند. مه دود، باران اسيدي، پديده اثر گلخانه‌اي و ايجاد حفره در لايه ازون هر كدام عوارض خطرناكي را براي سلامت انسان و كل محيط زيست ببار مي‌آورند.
 انتشار ذرات حاصل از مصرف سوخت‌هاي فسيلي براي تهيه انرژي از ديگر انواع علل آلودگي هوا به شمار مي‌رود. اندازه اين ذرات بسيار كوچك حدود ‪ ۲/۵ ميكرون است. اين نوع آلودگي گاهي آلودگي كربن سياه نيز ناميده مي‌شود. گازهاي حاصل از مصرف سوخت در خودروها، خانه‌ها و صنايع يك منبع مهم آلودگي هوا به شمار مي‌رود. برخي معتقدند حتي سوزاندن چوب و زغال چوب در بخاري و منقل مي‌تواند مقادير زيادي دوده را وارد هوا كند. انتشار گازهاي مضري مانند دي اكسيد سولفور، مونواكسيد كربن، اكسيدهاي نيتروژن، و بخارات شيميايي مي‌توانند در جو زمين واكنشهاي شيميايي انجام داده و تشكيل مه دود و باران اسيدي بدهند. آلودگي در محيطهاي بسته مانند خانه‌ها، ادارات، و مدارس نيز بايد مورد توجه قرار گيرد.‬
برخي از اين آلاينده‌ها در اثر فعاليتهايي مانند استعمال دخانيات و آشپزي ايجاد مي‌شود. بسياري از افراد ‪ ‪ 80-۹۰ درصد عمر خود را در داخل محيطهاي بسته مي‌گذرانند و قرار گرفتن در معرض آلاينده‌هاي مضر مي‌تواند سلامت افراد را به خطر بيندازد. به همين خاطر توجه به آلودگي هوا در داخل و خارج خانه حائز اهميت است.‬‬
آثار آلودگي هوا بر سلامت انسان:
آلودگي هوا به طرق گوناگوني مي‌تواند آثار زيانبار درازمدت و كوتاه مدتي بر سلامت انسانها بگذارد. تاثير آلودگي هوا بر افراد مختلف متفاوت است. آسيب پذيري برخي افراد در برابر آلودگي هوا بسيار بيشتر از سايرين است. كودكان كم سن و سال و سالمندان بيشتر از ديگران از آلودگي هوا آسيب مي‌بينند. برخي بيماريها مانند آسم، بيماري قلبي و ريوي در مواقع آلودگي هوا تشديد مي‌شوند. معمولا ميزان آسيبها بستگي به ميزان قرار گرفتن در معرض مواد شيميايي زيانبار دارد يعني مدت تماس با آلاينده‌ها و غلظت مواد شيميايي.
 آثار كوتاه مدت آلودگي هوا عبارت است از حساسيت چشمها، بيني و حلق، عفونتهاي دستگاه تنفسي فوقاني مانند برونشيت و ذات الريه. سردرد، تهوع، و واكنش‌هاي آلرژيك نيز از ديگر عوارض كوتاه مدت اين مشكل زيست‌محيطي است. آلودگي هوا براي مدت كوتاه مي‌تواند بيماري مبتلايان به آسم و آمفيزم را تشديد كند.
آثار درازمدت آلودگي هوا مي‌تواند بيماري مزمن تنفسي ، سرطان ريه، بيماري قلبي، و حتي آسيب به مغز ، اعصاب ، كبد و كليه‌ها را شامل شود. تماس مداوم با آلاينده‌ها بر ريه كودكان تاثير مي‌گذارد و در سالمندان سبب تشديد بيماري مي‌شود. عقيمي ناشي از كاهش شمار اسپرم در مردان از عوارض آلودگي هوا شناخته شده است. آلودگي هوا نه تنها در تشديد آسم نقش دارد بلكه بزرگترين عامل خطر در ايجاد اين بيماري محسوب مي‌شود. پزشكان از جمله عوامل موثر در بروز جوش صورت را آلودگي هوا معرفي مي‌كنند. اين معضل براي بيماران ديابتي مرگبار است. آلودگي هوا در فرايند كنترل جريان خون در ديابتي‌ها اختلال ايجاد مي‌كند. در تحقيقات انجام شده مشخص شده است آلودگي هوا در بروز چاقي نقش دارد و مرگ زودرس در نواحي آلوده شهرها به اثبات رسيده است. در گياهان آلاينده‌ها توان گياهان را براي مقابله با بيماريها و حشرات كاهش مي‌دهند و در رشد آنها تاثير منفي مي‌گذارند.
اولين گام براي حل مشكل آلودگي هوا ارزيابي است. محققان آلودگي هوا را بررسي نموده و استانداردهايي را براي اندازه‌گيري نوع و مقدار آلاينده‌هاي خطرناك تعيين مي‌كنند. بعد از آن بايد حد مجاز آلاينده‌هاي هوا مشخص شود. در مرحله بعد مي‌توان گامهايي براي كاهش آلودگي هوا برداشت.
ساليانه ‪ ۲/۵ميليون نفر در جهان در اثر آلودگي هوا جان خود را از دست مي‌دهند كه در اين ميان بيشترين ميزان مرگ و ميرها به علت آلودگي هوا در فضاهاي بسته مانند خانه است. از اين رو تهويه كافي براي كاهش آلاينده‌ها در محيطهاي بسته مسئله مهمي است. در محيط خانه و محل كار بايد جريان كافي هوا وجود داشته باشد و دستگاههاي تهويه مناسب نصب شده باشد. يكي از خطرناكترين آلاينده‌ها دود سيگار است. محدوديت در استعمال دخانيات گام مهمي براي داشتن محيط زيست سالمتر است. هرچند قوانين كنترل استعمال دخانيات در برخي اماكن موثر است، اما قرار گرفتن در معرض دود سيگار ديگران نيز مسئله مهمي است كه نبايد از نظر دورداشته شود. پياده‌روي و استفاده از دوچرخه به برخوداري از هوايي سالم و پاكيزه كمك مي‌كند. آلودگي هوا را فقط با تلاشهاي دانشمندان، صاحبان صنايع، قانون‌گذاران و تمام افراد جامعه كاهش داد. براي برخورداري از محيطي سالم براي خود و فرزندان همه بايد مشاركت داشته باشند.‬
دانستنی هایی درباره آلودگی هوا:
1-صنعت مدرن امروز با تولید گازها و ذرات آلوده معلق در هوا، فضایی برای نفس کشیدن باقی نمی‌گذارد و استشمام هوای پاک را که همواره مایه شادمانی زندگی بشر بوده، به آرزویی دست نیافتنی تبدیل می‌کند.آلودگی هواخطرات شدیدی را برای انسان به همراه دارد. پس با ما همراه شوید تا  چگونگی کاهش اثرات آن بر سلامت انسان را بیاموزید.
2- آلاینده های موجود در هوا با حمله به سلول های بدن عوارض نامطلوبي را به جا می گذارند. در حالت عادی، سیستم دفاعی بدن، سلول ها را از کلیه آسیب های بیرونی محافظت می کند اما عوامل مخرب محیطی مثل اشعه ماوراء بنفش و آلودگی های محیط سبب تضعیف سیستم ایمنی بدن شده در نتیجه سلول ها تحت تاثیر رادیکال های آزاد (عوامل مخرب سلول ها) آسیب می بینند.
3-ترکیبات آنتی اکسیدان(چای سبز، توت و...) مولکول هایی هستند که جلوی عمل رادیکال های آزاد (عوامل مخرب سلول ها) را گرفته و مانع از تخریب سلول های حیاتی بدن می شوند. مصرف بیشتر آنتی اکسیدان ها زمینه ای را فراهم می کنند که بدن به راحتی رادیکال های آزاد مضر را از بین ببرد. در شرایط آلودگی هوا استفاده از ترکیبات آنتی اکسیدان توصیه می شود.
4-یکی از توصیه های تغذیه ای در شرایط آلودگی هوا مصرف شیر کم چرب است زیرا کلسیم موجود در شیر از جذب سرب و فلزات سنگین موجود در هوای آلوده جلوگیری می کند. مصرف لبنیات و شیر پرچرب به دلیل کاهش کارایی سیستم ایمنی و بروز بیماری های ریوی در هوای آلوده توصیه نمی شود.
5-مصرف روزانه شير ومواد لبني به مقدار كافي، عوارض ناشی از آلودگی هوا را بر دستگاه گوارش کاهش می دهد. زيرا شير به دليل دارا بودن فسفر، منيزم و کلسيم، خنثي کننده سموم بوده همچنین دفع ادرار ، مدفوع و مواد آلاینده را تنظیم می کند.
6-هر زمان میزان باکتری های مفید روده بر اثر ورود سرب و مواد آلاینده به بدن کم شود، عمل دفع هم با مشکل مواجه می شود و این مواد در بدن باقی می مانند. شیرهای غنی شده با باکتری هایی به نام پروبیوتیک، سطح باکتری های مفید را در روده انسان تعادل می بخشد. مصرف این شیر در زمان آلودگی هوا توصیه می شود.
7-روی از آن دسته مواد مغذی است كه در هوای آلوده موجب كاهش جذب فلزات سنگین شده و دفع سرب را بالا می برد و از این طریق زمان تماس این تركیبات زیانبار را در بدن به حداقل می رساند. از این رو، متخصصان تغذیه مصرف مواد غذایی حاوی روی را در برنامه غذایی روزانه در شرایط آلودگی هوا توصیه می کنند.
8-مصرف انواع فرآورده های پروتئینی مانند گوشت، مرغ، ماهی، نخود سبز، حبوبات به ویژه عدس و جوانه گندم به دلیل بالابودن میزان روی  در شرایط آلودگی هوا توصیه می شود. همچنین شیر و لبنیات، غلات سبوس دار و تخم مرغ نیز از منابع غذایی روی هستند. 
9-یکی از مواد معدنی موثر در پیشگیری از آسیب های وارده به سلول های بدن در شرایط آلودگی هوا، سلنيوم است. این ماده مغذی را می توان از طریق منابع غذایی آن (ماهی، گوشت قرمز، غلات، حبوبات، تخم مرغ، مرغ و سیر) با تنظیم یک برنامه غذایی سالم دریافت کرد.
10-منیزیم به دلیل خاصیتی که در کاهش جذب سرب و كادمیوم در روزهای آلودگی هوا دارد، بسیار كمك كننده است. مصرف انواع سبزیجات با رنگ سبز تیره مانند کاهو، اسفناج، کرفس، انواع سبزی خوردن كه از این ماده مغذی غنی هستند، به همه افراد توصیه می شود. بهتر است تا جایی که امکان دارد از سبزیجات تازه استفاده کنید.
11-مطالعات نشان می دهد كه سطح اسیدهای چرب ضروری در افرادی كه به بیماری های ریوی مبتلا هستند، بسیار پایین است. مصرف منظم ماهی های چرب نظیر ماهی آزاد و سالمون در تقویت و بهبود فعالیت دستگاه تنفسی موثر است.
12-رابطه مستقیمی بین ابتلا به بیماری آسم و آلودگی هوا به ویژه در كودكان وجود دارد، به خصوص اگر كودك در سنین بسیار پایینی در معرض این نوع شرایط آب و هوایی قرار گیرد. به این ترتیب مصرف ماهی های روغنی كه سرشار از اسیدهای چرب امگا۳ هستند می تواند در كاهش تنگی نفس و اثرات زیان بار تركیبات التهاب آور مفید باشد.
13-در هنگام آلودگی هوا، از میوه ها و سبزیجات تازه بیشتر استفاده کنید. آنتی اكسیدان های (ترکیبات ضد سرطان) موجود در میوه ها و سبزیجات نقش حیاتی در سلامت ریه ها دارند. داشتن یك رژیم غذایی متعادل به طوری كه میوه و سبزیجات آن به میزان كافی باشد، می تواند تنفس را برای كودكان و حتی بزرگسالان آسان كند، خصوصا در شرایطی كه هوا بسیار آلوده است.
14-دریافت منابع غذایی ویتامین های C، E و بتاكاروتن در بهبود فعالیت ریه ها كمك كننده است. این مواد مغذی به دلیل خواص آنتی اكسیدانی (ضدسرطان و التهاب) كه دارند به طور موثری از بروز التهابات دستگاه تنفسی جلوگیری كرده و موجب غیرفعال شدن رادیكال های آزاد (ترکیبات سرطان زا) موجود در هوای آلوده شده و اثرات مخرب ذرات معلق موجود در هوای آلوده را می كاهند.
15-ویتامین E یکی از ویتامین هایی است که خاصیت آنتی اکسیدانی دارد و استفاده از ان در شرایط آلودگی هوا توصیه می شود. روغن سویا، روغن آفتابگردان و سایر روغن های گیاهی، جوانه گندم، روغن ماهي، روغن زيتون و انواع مغزها از منابع این ویتامین هستند. بهتر است بدانید که استفاده از روغن های مایع برای سرخ کردن، سبب تخریب ویتامینE می شود.
16-ویتامین C از جمله ویتامین هایی است که خاصیت آنتی اکسیدانی (ضد سرطان و التهاب) دارد و سبب افزايش مقاومت به عفونت ها (تقویت سیستم ایمنی) و افزایش جذب آهن می شود در نتیجه در شرایط آلودگی هوا توصیه می شود. اين ويتامين در سبزی ها و میوهای تازه موجود استو نسبت  به حرارت، نور و محیط قلیایی بسيار حساس است.
17-بهتر است میوه ها و سبزیجات در شرایط آلودگی هوا به صورت خام مصرف شوند تا ویتامین C موجود در آن ها حفظ شود.از مهمترین منابع ويتامين C می توان به مرکبات (پرتغال، نارنگی، گریپ فروت و..)، فلفل سبز، کلم بروکلی، گل كلم، كلم برگ، گوجه فرنگي، سبزیجات برگ سبز، اسفناج، کیوی، طالبی، توت فرنگی و سیب زمینی اشاره کرد.
18-بتاکاروتن پیش ساز ویتامین A می باشد که در بدن به این ویتامین تبدیل می شود. ویتامین A در تقویت سيستم ايمني نقش دارد بنابراین در شرایط آلودگی هوا بهتر است از منابع غذایی این ویتامین مانند سبزی ها و میوه های سبز، زرد و نارنجی مانند هویج، کدو حلوایی، کلم بروکلی، اسفناج، گوجه فرنگی، انواع کلم، طالبی، هلو، زردآلو و موز استفاده شود.
19-مصرف روزانه ميوه هاي حاوي پكتين براي كاهش خطرات آلودگي هوا توصیه می شود.پکتین نوعی فیبر غذایی است که سرب را به طور کامل از بدن دفع می کند و منبع غنی آن سیب است.مرکبات (پرتقال، نارنگي، لیمو و گریپ فروت)، توت فرنگی، هویج و غلات سبوس دار نیز از دیگر منابع این فیبر می باشند.
20-سیب در میان انواع میوه هایی كه وجود دارد بیشترین تاثیر را بر دستگاه تنفسی داشته و در بهبود فعالیت این ارگان تاثیرگذار است. مصرف ۵ عدد سیب در هفته می تواند اثرات زیادی را در عملكرد ریه ها داشته باشد. با مصرف این مقدار سیب، حجم ریه به میزان زیادی افزایش می یابد و همین دلیلی بر بهبود فعالیت دستگاه تنفسی است.
21-چای سبز حاوی ويتامين هايي از جمله ويتامين E، ويتامين B، ويتامين A، ويتامين C، کلسيم، آهن و اسيد فوليک است و به دلیل داشتن مقدار قابل توجهی از ترکیبات آنتی اکسیدان تاثیر زیادی بر عملکرد سیستم ایمنی دارد. مصرف چای سبز در شرایط آلودگی هوا به پیشگیری از ایجاد آسیب کمک می کند.
22-نوشیدن مایعات به ویژه آب در شرایط آلودگی هوا نه‌تنها باعث شست‌وشوی دستگاه گوارش می‌شود بلکه عطش و خشکی دهان ناشی از آلودگی هوا را نیز از بین می‌برد. از طرفی با نوشیدن آب و فعالیت دستگاه گوارش، بخشی از آلودگی‌های وارد شده به بدن توسط ادرار دفع می‌شود.
23-مصرف تنقلات کم ارزش مثل چیپس و پفک و نوشابه‌های گازدار، به دلیل ایجاد اختلال در جذب عناصر مفید در بدن، می‌توانند اثرات سوء آلودگی هوا را دو برابر کنند. سوسیس و کالباس به دلیل داشتن مواد افزودنی و نگهدارنده، علاوه بر این که به خودی خود مضر و سرطان‌زا هستند، برای افرادی که در معرض آلودگی هوای شهرها قرار دارند، به هیچ‌وجه توصیه نمی‌شوند.

24-ماندن در ترافیك و استنشاق هوای آلوده، سرعت ابتلا به آسم را در كودكان افزایش می دهد. ورود آلاینده های موجود در هوای خیابان های پر رفت و آمد موجب كاهش سطح اكسیژن خون می شود. بنابراین تا آنجا که می توانید در شرایط  آلودگی هوا، کودکان را در منزل نگه دارید. 25-بهتر است بدانید که کودکان، سالمندان، مادران باردار و مبتلایان به بیماری های قلبی ریوی ازجمله گروه هاي در معرض خطر آلودگی هوا هستند. آلودگی هوا علاوه بر سیستم تنفسی می تواند بر روی سایر ارگان ها نیز اثرات مخربی را به جای گذارد.
26-نخستین و مهم‌ترین توصیه درمواقع اضطراری آلودگی هوا، ترک شهر درصورت امکان است و درصورت نبود این امکان، حداقل توصیه این است که افراد به سطح شهر به ویژه مراکز آلوده ‌نروند. توصیه اکید این است که کودکان و سالخوردگان و بیماران قلبی و تنفسی اکیدا در سطح شهر تردد نکنند.
27-استفاده از ماسک یکی از راههای حفاظت از خود در برابر آلودگی هوا است ولی در استفاده از همین ماسک‌ها هم باید نکاتی را رعایت کرد.ماسک‌های کاغذی به لحاظ اینکه آلاینده‌ها را از خود عبور می‌دهند به هیچ وجه توصیه نمی‌شوند و بهتر است از ماسک‌های فیلتردار و ماسکی که دهان و بینی را بطور کامل پوشش می دهد، استفاده کنید.
28-بهتر است بدانید که کودکان به دلایلی نسبت به بزرگسالان بیشتر در معرض خطر آلودگی هوا قرار می‌گیرند. به این دلیل که کودکان با سرعت بیشتری تنفس می‌کنند و با مواد آلوده‌کننده هوا تماس بیشتری دارند. بنابراین اگر بنا به دلایلی مجبور شدید فرزند خود را در شرایط آلودگی هوا بیرون ببرید، ماسک را فراموش نکنید.
29-در شرایطی که آلودگی هوا زیاد است، به افرادی که در محیط بیرون تردد می کنند توصیه می شود قبل از خوردن غذا دهان خود را شست ‌وشو دهند. همچنین پس از مراجعت به خانه باید حتما دوش بگیرند، چون آلودگی‌ها روی پوست بدن و موها می‌نشینند و از طریق پوست، جذب بدن می‌شوند.
30-در زمان اوج آلودگی هوا، روزانه سه مرتبه بینی خود را بامحلول سرم یا حتی آب شست‌وشو دهید. چرا که بخشی از آلودگی‌ها جذب مخاط بینی می‌شوند. هم چنین توصیه می شود روزانه سه مرتبه چشم‌ها را شست‌وشو دهید زیرا از طریق چشم نیز آلودگی‌ها جذب بدن می‌شوند و البته چشم‌ها نیز آسیب می‌بینند.
31-در شرایط آلودگی هوا، از وسایل نقلیه عمومی استفاده نمایید. استفاده از وسایل نقلیه عمومی از یک سو باعث کاهش ترافیک می شود و از سوی دیگر با توجه به کاهش تعداد افرادی که از وسایل نقلیه شخصی استفاده می کنند، سبب کاهش آلودگی هوا می شود.
32-پزشکان توصیه می‌کنند در روزهایی که آلودگی هوا بیشتر است افراد آسیب پذیر از جمله افراد مبتلا به بیماری‌های تنفسی در منزل بمانند و بطور کلی در شرایط بحران آلودگی هوا، افراد از قدم زدن و انجام فعالیت‌های ورزشی در فضای باز خودداری کنند.
33-در زمان آلودگی هوا، هوای خانه و محیط‌های اداری نیز می‏تواند آلوده باشد. تاثیر این آلودگی حتی گاهی می‏تواند خیلی زیان‏آورتر و خطرناک‏تر از آلودگی فضای بیرون باشد.یكی از راه‌حل‌های كاهش آلودگی هوا در خانه استفاده از گیاهانی است كه به صورت طبیعی منجر به پاكیزگی هوا در منزل می‌شوند.
34-در كشورهای صنعتی مردم ساعت های زیادی از شبانه روز را درفضای بسته به سر می‌برند لذا آلودگی هوای داخل ساختمان‌ها مانند آلودگی هوا یكی از خطرات مهم جهانی برای سلامت انسان‌ها محسوب می‌شود. با استفاده از گیاهان و بستن پنجره ها در زمان آلودگی هوا به کاهش آلودگی فضای منازل کمک کنید.
35-به یاد داشته باشید که رعایت توصیه های تغذیه ای در شرایط آلودگی هوا بسیار اهمیت دارد زیرا در شرایط آلودگی هوا همه آسیب پذیر هستند. به كار بستن این توصیه های تغذیه ای فقط برای كودكان، سالمندان و بیماران نیست بلكه همه باید این توصیه ها را رعایت كنند تا كمترین آسیب را از این روزها و هوای آلوده اش ببینند.
36-بررسی‏ها نشان داده است که علایمناشی از آلودگی هوا مانند سردرد، استرس، خواب ‏آلودگی و... در صورت وجود گل و گیاه در خانه کاهش پیدا می‏کند. همچنین با وجود گیاهان، هوا تمیزتر شده و رطوبت هوا به طور طبیعی حفظ می‌شود.
37-ازون یکی از آلاینده های موجود در هوای آلوده است.هرچند این گاز بیشتر در فضاهای بازوجود دارد اما در بسیاری از فضاهای بسته كه فیلتر هوایی ندارند مانند خانه‌ها و ساختمان‌های اداری نیز یافت می‌شود و برای سلامتی خطرناك است. گیاهان خانگی در كاهش میزان گاز ازون نقش دارند.
38-گیاهان می توانند هوای اطراف خود را از آلاینده‌های محیطی مانند حشره‌کش‌ها، دی‌اکسیدکربن، منواکسیدکربن، مواد شیمیایی حاصل از موادشوینده، الیاف پخش شده در هوا و همچنین قارچ‌ها، باکتری‌ها و دود حاصل از توتون پاک کنند. بهتر است در فضای شهر و منازل جهت کاهش آلودگی هوا از گیاهان استفاده شود.
39- ذرات گرد و غبار از نظر انداره کاملا متفاوت هستند و از ذرات درشت(غیر قابل تنفس) تا ریز(قابل تنفس) طبقه بندی می شوند. ذرات ریز به دلیل اینکه می توانند به نواحی حساس مجرای تنفسی و ریه نفوذ کنند دارای اثرات مخرب بیشتری بر سلامت انسان هستند.
40- قرار گرفتن در معرض آلودگی هوا و گرد و غبار ممکن است: مشکلات تفسی ایجاد کند، طول عمر را کاهش دهد، در ایجاد بیماری های قلبی و عروقی موثر باشد و واکنش های حساسیتی ایجاد نماید.
41- ماسک های کاغذی معمولی و دستمال نمی تواند جلوی ورود ذرات ریز گرد و غبار به سیستم تنفسی ما را بگیرند و بنابراین استفاده از آن ها توصیه نمی شود. ماسک های ویژه ای که با عنوان P 1و P 2عرضه می شود برای این شرایط تا حدی مناسب است.
42- بهتر است بدانید که ماسک های P 1و P 2جلوی آلاینده های گازی هوا مانند منوکسید کربن را نمی گیرد. این نوع از ماسک ها بیشتر جلوی  ورود ذرات ریز گرد و غبار به سیستم تنفسی را می گیرد.