مرکز بهداشت شهرستان قم

اگر شما و يا يكي از نزديكان شما مبتلا به ديابت هستيد، نگراني و اضطراب را از خود دور كنيد. ديابتي ها نبايد وادار به اجراي رژيم هاي سخت و طاقت فرسا شوند زيرا به تجربه ثابت شده است كه اين گونه محدوديت ها تداوم نمي يابند. غذاي ديابتي بايد خوش طعم، مطبوع و دلپذير باشد . ديابتي ها تا حد امكان آزاد گذاشته مي شوند تا از خوراكي هاي گوناگون ولي با استفاده از راهنمايي هاي متخصصين و كارشناسان تغذيه استفاده كنند .
ديابت يا مرض قند به علل ارثي، سابقه خانوادگي، چاقي ، سن بالا يا تحت تاثير محيط زندگي (برنامه غذايي نادرست، فعاليت بدني كم ، اضطراب و استرس و ...) مي تواند در گروه هاي مختلف سني (كودكي، نوجواني، ميانسالي، سالمندي و ...) حتي دوران بارداري به وجود آيد .
بدن هر فرد براي مصرف قند احتياج به انسولين دارد ولي به دليل اين كه بدن قادر به توليد يا استفاده كامل از انسولين نمي باشد قند در بدن به درستي مصرف نشده و موجب تجمع قند در خون مي شود . كه اين بالا رفتن قندخون بيش از حد طبيعي مي  تواند  باعث  عوارضي مثل بيماريهاي چشمي ، كليوي، قلبي و ...گردد. به همين دليل افراد ديابتي بايد در كنترل قند خون كوشا باشند.
 بايد بدانيم بالا بودن قند خون (افزايش سطح قند خون بيمار به ميزان 180 ميلي گرم در دسي ليتر يا بيشتر) مي تواند  علائمي مانند: پرنوشي ، پرادراري ، گرسنگي  (پرخوري)  ،
كاهش وزن ، ضعف ، تاري ديد( تغيير در حس بينايي) و ... را به همراه داشته باشد .

انواع ديابت :
ديابت نوع اول : بيمار نياز به تزريق انسولين دارد و بيشتر در كودكان و افراد زير 30 سال ايجاد مي شود كه به آن ديابت وابسته به انسولين مي گويند.
ديابت نوع دوم : بيمار، معمولاً نيازي به تزريق انسولين ندارد اما ممكن است در برخي موارد نياز به تزريق انسولين پيدا كند . اين نوع ديابت معمولاً در افراد بالاي 40 سال ، چاق و كم تحرك بيشتر است و به آن ديابت غيروابسته به انسولين مي گويند . در كنترل اين بيماري از رژيم غذايي و داروهاي خوراكي پايين آورنده قندخون استفاده مي شود.
از آنجايي كه رژيم  غذايي و ورزش در كنار يكديگر مي توانند به يك فرد ديابتي كمك كرده و  ميزان نياز به مصرف قرص يا تزريق انسولين را كاهش دهند، توصيه هاي زیر به بهبود رفتارهای بهداشتی تغذیه ای افراد بیمار کمک می کند:
-    كاهش وزن ( در افراد چاق و يا داراي اضافه وزن) و كاهش مقدار انرژي دريافتي در بيماران مبتلا به ديابت غيروابسته به انسولين ، در پايين آوردن قندخون بسيار موثر است .
-    هر روز بايد از چهار گروه اصلي موادغذايي ( شير و لبنيات كم چرب، نان و غلات سبوس دار، گوشت هاي سفيد، قرمز، حبوبات، سبزي ها و  ميوه ها ) ، در حد متعادل دريافت گردد. .

-    مصرف قند، شكر ، ژله هاي قندي، شكلات ، پولكي، نبات ، عسل ، مربا ، خرما ، شربت، نوشابه ، بستني ، آبميوه هاي صنعتي ، گز ، سوهان، كيك و شيريني هاي تر و خشك و ... و حتي نمك (سديم) را كاهش دهيد. در صورت تمايل فرد ديابتي به مصرف اين قبيل موادغذايي،مي توان از فرآورده هاي مشابهي كه براي اين افراد ساخته شده است در ميان وعده استفاده شود . به عنوان نمونه مي توان از مربا ، شربت ، شكلات، آب نبات، شيريني مخصوص ديابتي ها نام برد . فقط در مصرف آن ها زياده روي نشود .
-    برنامه غذايي به گونه اي تنظيم گردد كه روزانه 6 وعده غذايي با حجم كم استفاده شود به خصوص افرادي كه بايد انسولين تزريق كنند (مصرف  3 وعده اصلي صبحانه،ناهار، شام و 3-2 ميان وعده ساعت10صبح،5 عصر و قبل از خواب با در نظر گرفتن ساعت مصرف غذا، بسيار اهميت دارد.
-    نان هاي سبوس دار (نان جو، سنگك و ...) جايگزين نان هاي سفيد ( لواش، باگت و ...) گردد و برنج را ميتوان به مقدار متعادل مصرف نمود.
-    مصرف روزانه سبزي ها به ميزان 5-3 واحد كه هر واحد برابر با يك ليوان سبزي برگي خام ، يا نصف ليوان سبزي پخته مي باشد . سبزي خوردن ، سالاد با آبليمو يا آبغوره، كاهو، كلم ، كدو، خيار، شويد، شنبليله ، سير و ... در پايين آوردن قندخون تاثير زيادي داردند . در ضمن بهتر است از خورش سبزي ها از جمله قورمه سبزي ، خورش بادمجان ، كدو، لوبيا سبز، باميه ، كرفس و ... استفاده گردد و از غذاهاي سرخ شده اجتناب شود .
-    مصرف روزانه 4-2 واحد ميوه كه هر واحد تقريباً يك عدد متوسط مانند سيب، پرتقال ، كيوي، يا تقريباً نصف ليوان از ميوه هاي كوچك مانند گيلاس، انگور و ... به صورت خام و در حد امكان با پوست و گوشت ميوه (مانند سيب و گلابي با پوست و به شرط رعايت اصول بهداشتي) توصيه مي شود .
-    مصرف ماهي و مرغ به 3-2 وعده در هفته افزایش و گوشت قرمز كاهش يابد و حتی الامکان به صورت آب پز، بخارپز، كبابي، داخل فر، استفاده گردد نه سرخ شده.
-    مصرف روزانه 3-2 واحد از گروه لبنيات كه هر واحد برابر است با يك ليوان شير يا يك ليوان ماست يا دو ليوان دوغ (به صورت كم چرب ) توصيه مي شود .
-    روزانه 10-8 ليوان آب مصرف گردد .
-    روغن هاي مايع (از جمله زيتون، كلزا ياكانولا،ذرت،آفتابگردان، سويا و ...) جايگزين روغن هاي جامد (كره گياهي، حيواني و ...) گردد ولي در مصرف آن ها زياده روي نشود . در ضمن استفاده از خامه ، سرشير، انواع سس ، غذاهاي آماده به شدت كاهش يابد .
-    30-20 دقيقه پس از تزريق انسولين ، وعده غذايي خود را ميل نماييد ( در ديابتي هايي كه مجبور به استفاده از انسولين هستند اگر فاصله زماني بين تزريق انسولين و مصرف غذا طولاني شود امكان كاهش قندخون وجود دارد كه مي تواند خطرناك باشد) .
-    در صورتي كه بيش از ميزان توصيه شده توسط پزشك، انسولين تزريق گردد يا ورزش هاي شديد و سنگين كه براي ديابتي ها نيز مفيد نيستند انجام شود و يا مدت ورزش بيش از يك ساعت طول بكشد يا برنامه غذايي مرتبي وجود نداشته باشد و ... ممكن است كاهش قندخون خود را با علائم زير نشان دهد:
•    سردرد و سرگيجه ، عرق سرد، رنگ پريدگي، لرزش بدن ، تاري ديد، بي حسي لب و دهان، ضعف و خواب آلودگي، خستگي و كوفتگي زياد، حالات عصبي، تشنج و ... كه نشانه كاهش بيش از حد قندخون بوده و بسيار خطرناك مي باشد و بايد براي حل اين مشكل هر چه سريعتر اقدام گردد و گرنه خطر بي هوشي ، غش و ... كوما و حتي مرگ وجود دارد . بهترين كاري كه مي تواند انجام شود اين است كه بلافاصله مايعات قندي در دسترس (مانند نوشابه ، آبميوه و حتي بستني يخي) و يا چند حبه قند يا مقداري شكر و يا عسل را در يك ليوان آب حل كرده و مصرف گردد و پس از بهبودي، يك عدد ميوه يا نصف ساندويچ استفاده شود. در ضمن در صورت انجام فعاليت هاي سنگين بايد قبل، بعد و در طي ورزش كربوهيدرات اضافي (ميوه، خرما، نان و ...) مصرف شود.
-    تحرك روزانه ( مانند پياده روي، دويدن سبك، شنا، دوچرخه سواري و ... ) با آرامش فكر و بدون استرس به مدت 45-30 دقيقه در كنترل قند خون بسيار مناسب مي باشد .

علی اکبر حق ویسی
کارشناس مسئول تغذیه مرکز بهداشت استان قم