مرکز بهداشت شهرستان قم

مهارتهای زندگی

امروز علی‌رغم ایجاد تغییرات عمیق فرهنگی در شیوه‌های زندگی، بسیاری از افراد در رویارویی با مسائل زندگی فاقد توانایی‌های لازم و اساسی‌اند و همین امر آنان را در مواجهه با مسائل و مشکلات زندگی روزمره و مقتضیات آن آسیب پذیر نموده است.

          مهارتهای زندگی، توانایی‌های روانی، اجتماعی برای رفتار انظباطی و مؤثر هستند که افراد را قادر می‌سازند تا به طور مؤثرتری با مقتضیات و چالشهای زندگی روزمره مقابله کنند. مهارتهای زندگی شامل ده مهارت اصلی و اساسی هستند که غالباً بصورت جفت جفت طبقه‌بندی می‌شوند، زیرا بین هر جفت ارتباط طبیعی وجود داشته و در حقیقت به منزله دوروی سکه هستند و این مهارتها عبارتند از:

خودآگاهی       /         همدلی

ارتباط            /         روابط بین فردی

تصمیم گیری    /         حل مسأله

تفکر خلاق       /         تفکر انتقادی

مقابله با هیجانات/         مقابله با استرس

 

خود آگاهی

          خودآگاهی، توانایی شناخت و آگاهی از خصوصیات، نقاط ضعف و قدرت، خواسته‌ها، ترس و انزجار است. رشد خودآگاهی به فرد کمک می‌کند تا دریابد تحت استرس قرار دارد یا نه و این معمولاً پیش شرط ضروری روابط اجتماعی و روابط بین فردی مؤثر و همدلانه است.

 

همدلی

          همدلی یعنی اینکه فرد بتواند زندگی دیگران را حتی زمانیکه در آن شرایط قرار ندارد، درک کند. همدلی به فرد کمک می‌کند تا بتواند انسانهای دیگر را حتی وقتی با آنها متفاوت است بپذیرد و به آنها احترام بگذارد. همدلی روابط اجتماعی را بهبود می‌بخشد و به ایجاد رفتارهای حمایت کننده و پذیرنده نسبت به انسانهای دیگر منجر می‌شود.

 

ارتباط مؤثر

          این توانایی به فرد کمک می‌کند تا بتواند کلامی و غیر کلامی مناسب با فرهنگ، جامعه و موقعیت خود را بیان کند. بدین معنی که فرد بتواند نظرها، عقاید و خواسته‌ها، نیازها و هیجانهای خود را ابراز و به هنگام نیاز بتواند از دیگران درخواست کمک و راهنمایی نماید. مهارت تقاضای کمک و راهنمایی از دیگران در مواقع ضروری از عوامل مهم یک رابطه سالم است.

 

 

روابط بین فردی

          این توانایی به ایجاد روابط بین فردی مثبت و مؤثر فرد با انسانهای دیگر کمک می‌کند. یکی از این موارد توانایی ایجاد روابط دوستانه است. که در سلامت روانی و اجتماعی و روابط گرم خانوادگی بعنوان یک منبع مهم روابط اجتماعی نا سالم نقش بسیار مهمی دارد.

 

تصمیم گیری

          این توانایی به فرد کمک می‌کند تا به نحو مؤثری در مورد مسائل تصمیم گیری نماید. اگر کودکان و نوجوانان بتوانند فعالانه در مورد اعمالشان تصمیم گیری نمایند جوانب مختلف انتخاب را بررسی و پیامدهای انتخاب را ارزیابی کنند، مسلماً در سطوح بالاتر بهداشت روانی قرار خواهند گرفت.

 

حل مسأله

          این توانایی فرد را قادر می‌سازد تا به طور موثرتری مسائل زندگی را حل نماید و مسائل مهم زندگی چنانچه حل نشده باقی بمانند، استرس روانی ایجاد می‌کند که به فشار جسمی منجر می‌شود.

 

تفکر خلاق

          این نوع تفکر هم به مسئله هم به تصمیم گیریهای مناسب کمک می‌کند. با استفاده از این نوع تفکر، راه حلهای مختلف مسأله و پیامدهای هر یک از آنها بررسی می‌شوند. این مهارت، فرد را قادر می‌سازد تا مسائل را از ورای تجارب مستقیم خود را دریابد و حتی زمانیکه مشکلی وجود ندارد و تصمیم‌گیری خاصی مطرح نیست، با سازگاری و انعطاف بیشتر به زندگی روزمره بپردازد.

 

تفکر انتقادی

تفکر انتقادی، توانایی تحلیل اطلاعات و تجارب است. آموزش این مهارتها، نوجوانان را قادر می‌سازد تا در برخورد با ارزشها، فشار گروه در رسانه‌های گروهی مقاومت کنند و از آسیب‌های ناشی از آنان در امان بمانند.

 

توانایی حل مسأله

          این توانایی فرد را قادر می‌سازد تا هیجانها را در خود و دیگران تشخیص دهد، نحوة تأثیر هیجانها بر رفتار را بداند و بتواند واکنش مناسبی به هیجانهای مختلف نشان دهد. اگر با حالات هیجانی، مثل غم و خشم یا اضطراب درست برخورد نشود این هیجانها تأثیر منفی بر سلامت جسمی و روانی خواهد گذاشت و برای سلامت پیامدهای منفی به دنبال خواهند داشت.

 

توانایی مقابله با استرس

          این توانایی شامل شناخت استرسهای مختلف زندگی و تأثیر آنها بر فرد است. شناسایی منابع استرس و نحوة تأثیر آن بر انسان، فرد را قادر می‌سازد تا با اعمال و موضع گیریهای خود فشار و استرس را کاهش دهد.

اجرای مهارتهای دهگانه زندگی

خود آگاهی:

    § آگاهی از نقاط قوت.
    § آگاهی از نقاط ضعف.
    § تصویر خود واقع بینانه.
    § آگاهی از حقوق و مسئولیت‌ها.
    § توضیح ارزشها.
    § انگیزش برای شناخت.

مهارتهای ارتباطی:

    § ارتباط کلامی و غیر کلامی مؤثر.
    § ابراز وجود.
    § مذاکره.
    § امتناع.
    § غلبه بر خجالت.
    § گوش دادن.

همدلی:

    § علاقه داشتن به دیگران.
    § تحمل افراد مختلف.
    § رفتار بین فردی همراه با پرخاشگری کمتر.
    § دوست داشتنی‌تر شدن (دوست یابی).
    § احترام قائل شدن برای دیگران.

مهارتهای بین فردی:

    § همکاری و مشارکت.
    § اعتماد به گروه.
    § تشخیص مرزهای بین فردی مناسب.
    § دوست یابی.
    § شروع و خاتمه ارتباطات.

مهارتهای حل مسئله:

    § تشخیص مشکلات علل و ارزیابی دقیق.
    § درخواست کمک.
    § مصالحه (برای حل تعارض).
    § آشنایی با مراکزی برای حل مشکلات.
    § تشخیص راه حلهای مشترک برای جامعه.

 

مهارتهای تفکر خلاق:

    § تفکر مثبت.
    § یادگیری فعال (جستجوی اطلاعات جدید).
    § ابراز خود.
    § تشخیص حق انتخابهای دیگر (برای تصمیم گیری).
    § تشخیص راه حلهای جدید برای مشکلات.

مهارتهای مقابله با هیجانات:

    § شناخت هیجانهای خود و دیگران
    § ارتباط هیجانها با احساسات، تفکر و رفتار
    § مقابله با ناکامی، خشم، بی‌حوصلگی، ترس و اضطراب
    § مقابله با هیجانهای شدید دیگران

مهارتهای تصمیم گیری:

    § تصمیم گیری فعالانه بر مبنای آگاهی از حقایق کارهایی که می‌توان انجام داد که انتخاب را تحت
    § تأثیر قرار دهد
    § تصمیم گیری بر مبنای ارزیابی دقیق موقعیت‌ها
    § تعیین اهداف واقع بینانه
    § برنامه ریزی و پذیرش مسئولیت اعمال خود
    § آمادگی برای تغییردادن تصمیمها برای انطباق با موقعیت‌های جدید

مهارتهای تفکر انتقادی:

    § ادراک تأثیرات اجتماعی و فرهنگی بر ارزشها، نگرشها و رفتار
    § آگاهی از نابرابری، پیش‌داوریها و بی‌عدالتیها
    § واقف شدن به این مسئله که دیگران همیشه درست نمی‌گویند
    § آگاهی از نقش یک شهروند مسئوول

مهارتهای مقابله با استرس:

    § مقابله با موقعیت‌هایی که قابل تغییر نیستند
    § استراتژی‌های مقابله‌ای برای موقعیت‌های دشوار (فقدان، طرد، انتقاد)
    § مقابله با مشکلات بدون توسل به سوء مصرف مواد